Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

Όχι τάδε. Έφη.


Ο κανόνας ήταν σαφής και απαράβατος – πάντα διάλεγα πρώτα τον συγγραφέα και μετά, εφ' όσον υπήρχαν περισσότερες μεταφράσεις, διάλεγα εκείνη που μου φαινόταν καλύτερη και του γούστου μου. Μόνο μια μεταφράστρια με έκανε να παραβώ τον κανόνα. Η Έφη Καλλιφατίδη είχε το όνομα είχε και την χάρη. Το όνομά της στο εξώφυλλο αποτελούσε την εγγύηση μιας καλής μετάφρασης αλλά παραδόξως δεν σταματούσε εκεί το πράμα, κάτι ακόμα συνέβαινε στο παρασκήνιο. Οι καλοί μεταφραστές είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να συμβεί σε έναν αναγνώστη, η ευγνωμοσύνη μας απέναντί τους μπορεί τις περισσότερες φορές να είναι βουβή, είναι όμως αδιαμφισβήτητη. Ποτέ όμως δεν αντιμετωπίζουμε έναν μεταφραστή με το κύρος και τον σεβασμό που θα δείχναμε σε έναν μεγάλο συγγραφέα, τον Ίταλο Σβέβο ας πούμε. Γιατί όχι; Μήπως θα έπρεπε; Επιτρέψτε μου μια προσωπική ιστορία.

Μπορεί η Έφη Καλλιφατίδη να έχει μεταφράσει βιβλία και συγγραφείς που αγαπώ, «Η ζωή και οι απόψεις του Τρίστραμ Σάντι» του Λόρενς Στερν, «Γουάιτ τζάκετ» του Χέρμαν Μέλβιλ, «Το σπίτι με τα εφτά αετώματα» του Ναθάνιελ Χόθορν ή το «Μαρκοβάλντο» του Ίταλο Καλβίνο. Στον αντίποδα έχει μεταφράσει και βιβλία που βαριέμαι θανάσιμα, όπως τα μυθιστορήματα του Ουμπέρτο Έκο. Ή ακόμα και αδιάφορα (τουλάχιστον μέχρι να αρχίσω να ενδιαφέρομαι) όπως «Το ημερολόγιο της Μπρίτζετ Τζόουνς». Εκνευρίζομαι που έχω την «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» σε διαφορετική μετάφραση από τη δική της. Θαλασσοδέρνομαι εδώ και χρόνια μέχρι να βρω το «Νοστρόμο» σε δική της μετάφραση ή έστω να το βρω, μιας και παρότι ο Κόνραντ υπήρξε από τους πολύ αγαπημένους μου συγγραφείς, έχω ακόμα βασικές ελλείψεις, το ομολογώ.

Εκείνο που με εντυπωσίασε είναι ότι κάποια στιγμή έγινε ένα κλικ (ή κρακ!) στο μυαλό μου και έκτοτε όποτε έβλεπα το όνομά της σε βιβλίο ψιλοάγνωστο σε μένα, κοντοστεκόμουν, δεν μπορεί, για να το επέλεξε αυτή κάτι θα ξέρει. Νόμιζα ότι το επέλεξε η ίδια. Και ίσως να το επέλεξε. Για μένα, θεωρώ ότι, το επέλεξε. Για μένα το επέλεξε! Έτσι έμαθα το βιβλίο του Μπέπε Φενόλιο, άγνωστου συγγραφέα σε μένα. Ή τον «Άγιο καπνό» του Γκιγιέρμο Ινφάντε, πολύ πριν μάθω ότι αυτός είναι ο συγγραφέας του τρελού μυθιστορήματος (περίμενε στην σειρά σου, γαμώτο) «Τρεις ταλαίπωροι τίγρεις» – εγώ δεν καπνίζω, πώς κατέληξα να αγοράσω τέτοιο βιβλίο; Holy smoke!, θα τρελαθώ εντελώς. Κάπου το έχω δανείσει αυτό το βιβλίο αλλά θα το ξαναπάρω στα χέρια μου και τότε θα το διαβάσω με ανανεωμένο ενδιαφέρον.

Πριν έναν χρόνο γίναμε φίλοι και στο facebook – όσοι θέλετε μπορείτε να βάλετε το “φίλοι” σε εισαγωγικά όπως προστάζει η ιντερνετική πολιτική κορεκτίλα, έτσι και αλλιώς ήμασταν φίλοι, πολύ πριν το υποψιαστούμε και οι δύο. Ανταλλάξαμε μερικές ζεστές κουβέντες, και συμμετείχαμε σε κάποιες προπαρασκευαστικές συζητήσεις που έφεραν στην επιφάνεια το θέμα της ελλιπέστατης μετάφρασης της «Συνείδησης του Ζήνωνα» και το γεγονός ότι η Έφη Καλλιφατίδη έχει μία μετάφρασή του στα συρτάρια της εδώ και πολλά χρόνια. Αυτό ήταν ένα παράπονό της που έψαχνε διέξοδο, μάλιστα οι συμμετέχοντες στην συζήτηση προτείναμε να γίνει περιορισμένη ιδιωτική έκδοση και όσοι ενδιαφερόμαστε για τον Σβέβο να αγοράσουμε τα αντίτυπα. Ακόμα περισσότερο, επιφόρτισε έμενα (μαζί με άλλους) αν θέλουμε να αντιγράψουμε σε ηλεκτρονική μορφή τα χειρόγραφα κομμάτια της μετάφρασης. Ποιος θα ανέθετε αυτό σε έναν ουσιαστικό άγνωστό της, αν δεν διέθετε την ζεστασιά και την καλοσύνη όλου του κόσμου;


Η ευχάριστη είδηση ήρθε λίγες μέρες αργότερα όταν μας ανακοίνωσε ότι οι εκδόσεις Αντίποδες ενδιαφέρθηκαν για την μετάφρασή της. Η Έφη έταζε με χαρά υπογεγραμμένα αντίτυπα δεξιά και αριστερά. Ναι, το ήθελα πολύ ένα υπογεγραμμένο αντίτυπο, περισσότερο όμως θα ήθελα να συνέχιζε να βάζει την υπογραφή της σε δεκάδες ακόμα βιβλία. Και η αδυναμία της αυτή, με πληγώνει βαθύτατα, στο υπογράφω. Υπάρχει αυτό που λέμε “κύκνειο άσμα” για έναν μεταφραστή; Νομίζω ότι σε αυτήν την περίπτωση, ισχύει. Μπορεί η Έφη Καλλιφατίδη να μετέφρασε και άλλα βιβλία πριν από τον πρόωρο θάνατό της αλλά το κύκνειο άσμα της, με την αίσθηση του μεγάλου και του σπουδαίου, είναι αναμφίβολα «Η συνείδηση του Ζήνωνα» του Ίταλο Σβέβο, ένα βιβλίο και ένας συγγραφέας που αγαπούσε ιδιαιτέρως. Δυστυχώς αυτό το “σβ” του ονόματος του Σβέβο, φέρνει στα ελληνικά μυαλά κάτι το τελεσίδικο, το μη αναστρέψιμο.

Ίσως να έγραψα παραπάνω απ' όσα σηκώνει η περίσταση. Όπως λέει και ο τίτλος ενός βιβλίου του Ρέι Μπράντμπερι που μετέφρασε η Έφη, ο θάνατος είναι μοναχική υπόθεση.

Υ.Γ. 2666  Η φωτογραφία είναι από το λογαριασμό του facebook των εκδόσεων "Αντίποδες". 

Σχόλια

  1. Ίσως χρειάζεται να επιχειρήσει κανείς κάποια λογοτεχνική μετάφραση, για να μπορέσει να νιώσει, να καταλάβει, τις ικανότητες και το ταλέντο που χρειάζονται για να μεταφέρει κανείς ένα έργο. Μάλιστα οι μεταφραστές που συνδέουν το όνομά τους με το σύνολο του έργου συγκεκριμένων συγγραφέων στη δική μου αίσθηση γίνονται συγγραφείς οι ίδιοι. Κι ας τους τοποθετούμε πάντα στη σκιά τους (σαφές: η εργασία του μεταφραστή δεν αγαπά τους προβολείς). Δεν ξέρω, π.χ, πώς θα ήταν για μένα ο Σαραμάγκου, αν δεν τον προσέγγιζα μέσα από το φίλτρο της Αθηνάς Ψυλλιά. Κι έτσι, μέσα από τη διαδικασία της ανάγνωσης και του κυλίσματος του χρόνου που ζούμε μαζί τους, γίνονται σιγά σιγά, όπως κι οι συγγραφείς, πρόσωπα οικεία, φίλοι, παρουσίες ζεστές - κι ας μην τους έχουμε γνωρίσει εκ του φυσικού.
    Κάπως έτσι και με την Έφη Καλλιφατίδη. Κι όμως. Πίσω από τα "ταπεινά" γράμματα:"μετάφραση Έφη Καλλιφατίδη", τώρα μια απουσία φωνάζει και πονάει.
    Ευχαριστώ για την ανάρτηση. Ο θάνατος και βέβαια είναι μοναχική υπόθεση γι' αυτούς που φεύγουν. Θέλω να πιστεύω ότι γι' αυτούς που μένουν δεν είναι. Μάλλον γι' αυτό σχολιάζω και την ανάρτηση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ναι βέβαια, η Αθηνά Ψυλλιά έχει ταυτιστεί απόλυτα με το έργο του Σαραμάγκου, όπως και η Μαρία Παπαδήμα με τον Πεσσόα -- για να περιοριστούμε στην Πορτογαλία. Απλώς δεν μου είχε ξανατύχει μεταφραστής να «υπαγορεύει» τις αναγνώσεις μου, και μάλιστα αναγνώσεις που δεν είχα σκοπό να διαβάσω. Μόνο με την Έφη Καλλιφατίδη το είχα νιώσει αυτό.

      Να σημειωθεί ότι κάποιοι άλλοτε έγκυροι μεταφραστές με το πέρασμα του χρόνου κάπου το έχουν χάσει το παιχνίδι. Και οι μεταφραστές περνάνε (και θα έπρεπε να γίνεται) από αξιολόγηση.

      Διαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Κουβεντολόι με μια μούμια!

Σημ: Εδώ λέγονται ιστορίες μόνο για αραχνιασμένα κρανία, οι "ψεκασμένοι" θα απομακρύνονται διακριτικά.

«A good reader, a major reader, an active and creative reader is a rereader»

En passant

  Το «Αν πασάν» είναι ένας σκακιστικός κανόνας, περιθωριακός και άγνωστος αλλά ιδιαιτέρως αποτελεσματικός και σημαντικός. Στις αρχικές τους κινήσεις, τα πιόνια έχουν το δικαίωμα να κινηθούν ένα ή δύο τετράγωνα μπροστά. Αν επιλέξουν να κινηθούν δύο τετράγωνα μπροστά και ένα αντίπαλο πιόνι βρίσκεται σε τέτοια θέση ώστε να μπορούσε να το αιχμαλωτίσει αν το πιόνι που κινήθηκε δυο τετράγωνα αποφάσιζε να κινηθεί μόνο ένα, τότε, έχει το δικαίωμα να το αιχμαλωτίσει και σε αυτή την περίπτωση που κάνει δύο βήματα. Έχουμε δηλαδή, αν πασάν... αιχμαλωσία εν τη διελεύσει. Είναι δυσνόητο στην περιγραφή αλλά αρκετά ξεκάθαρο στην πράξη. Βέβαια, όταν είσαι αρχάριος σκακιστής και το συναντήσεις πρώτη φορά σε ηλεκτρονική παρτίδα, τότε πείθεσαι ότι κάποιο «bug» έχει η ιστοσελίδα, ότι σε χακάρανε ή ότι άρπαξες όλες τις ιώσεις του κυβερνοχώρου. Τα βιβλία του Ναμπόκοφ, μου προσφέρουν την ισχυρή εντύπωση ότι αποτελούν ένα συνεχές λογοτεχνικό en passant, σε αιχμαλωτίζουν εν τη διελεύσει.

Με ανώμαλους δεν μιλάω

  Ανωμαλία είναι να μην μπορεί μια γυναίκα να κυκλοφορεί άφοβα στους δρόμους, ανωμαλία είναι να πιστεύεις ότι τα εμβόλια σκοπό έχουν να προκαλέσουν περισσότερο κακό από ό,τι καλό, ανωμαλία είναι να νομίζεις ότι η λογοτεχνία σε κάνει καλύτερο άνθρωπο, ανωμαλία είναι ακόμα το προφιτερόλ να έχει μόνο ένα σουδάκι μέσα, ανωμαλία είναι και ότι ο «Πατάκης» εξακολουθεί να μην εκδίδει Χέρμαν Μέλβιλ. Και πόσες ακόμα ανωμαλίες! Με τελευταία εκείνη του Ερβέ Λε Τελιέ, ενός συγγραφέα που αγάπησα οριστικά από ένα και μόνο βιβλίο του που είχα διαβάσει κάποτε, το «Όλα τα μανιτάρια τρώγονται», η ουλιπιανή έμπνευση που είχε οραματιστεί το facebook χρόνια πριν από τον δημιουργό του. Κάθε φορά που μπαίνετε στο facebook και αντικρίζετε την ερώτηση «Τι σκέφτεσαι;», ικανή να σας παρασύρει ασυγκράτητα να μας εμπιστευτείτε τις επικές σας μπούρδες, σχεδόν πάντα χωρίς καθόλου φιλτράρισμα και ουσία, να θυμάστε ότι ο Τελιέ κάποτε το έκανε… χίλιες φορές καλύτερα από εσάς, πιο δημιουργικά και κυρίως με περισσότερο χι

Στα χαμένα

Ρε μπελά που βρήκα! Να είναι ένα βιβλίο σχετικά ευχάριστο, να έχει πράγματα που γενικά ταιριάζουν με το γενικότερο γούστο μου και εγώ να το αντιμετωπίζω σαν ταινία του Μπέλα Ταρ – τον ατελείωτο ένα πράμα. Είχε καιρό να μου συμβεί κάτι ανάλογο, σηκώνει και η επιστήμη τα χέρια της ψηλά! Έβαλα σφήνα την ανάγνωση για να προλάβω την ταινία του Λάνθιμου – την οποία κατάφερα να δω χθες, 17 Δεκεμβρίου, στην επίσημη πρεμιέρα της – και ακόμα να το τελειώσω. Λίγες σελίδες ακόμα που διαβάζονται παράλληλα με αυτές τις γραμμές που γράφονται. Τουλάχιστον η ταινία ήταν πολύ καλή και το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του βιβλίου ήταν ακριβώς αυτό∙ ήξερες από την αρχή ότι θα γίνει μια καλή ταινία. Το βιβλίο πάλι, δεν ήξερε τι ήθελε να είναι, και μέσω ανομοιόμορφων αφηγήσεων, για μένα τουλάχιστον κατέληξε να είναι χάσιμο χρόνου. «Η πιο προφανής ανωμαλία της (…) είναι η απόλυτη έλλειψη οποιασδήποτε ανωμαλίας».

Οδηγίες προς ναυτιλλομένους

Τώρα το πλοίο έχει σαλπάρει και πλέον δεν μπορείς να αφήσεις αυτό το καταπληκτικό βιβλίο από τα ηλιοψημένα χέρια σου∙ εγκαταλείψτε αυτό το κλισέ να βουλιάξει και να πνιγεί όπως του αξίζει. Νόμιζα ότι είχα αφήσει το «ναυτικό» μου παρελθόν ( Καββαδίας , Μέλβιλ , κλπ) σχεδόν οριστικά πίσω – χωρίς να σημαίνει ότι δε θα τους ξαναδιάβαζα για το μεγάλο λογοτεχνικό τους εκτόπισμα – και σκεφτόμουν αν θα έπρεπε να αγοράσω το συγκεκριμένο βιβλίο, ειδικά όταν έχω τόσα άλλα αδιάβαστα στο αμπάρι. Όμως μου το έκαναν δώρο, το ξεκίνησα για κλείσιμο μιας κατά τ’ άλλα απάνεμης αναγνωστικής χρονιάς και ένα πελώριο κύμα μέσα στο μυαλό με ξαναχτύπησε με δριμύτητα. Στο μικρό εκδοτικό καράβι που είναι η χώρα μας και όλοι κοιτάνε ποιος θα φαγωθεί στην πορεία ( «Άκουσε κάποιους ναυαγούς να λένε ψιθυριστά πως έπρεπε να τραβήξουν κλήρο και “να θανατώσουν έναν άντρα για να σωθούν οι υπόλοιποι”» ) και εν μέσω μιας αποικιοκρατικής καταγραφής αναγνωστικών λιστών με αρκετή δόση μυθομανίας και εν είδει πρωτοχρονιάτ

D’ ye see him?

Όλα τριγύρω αλλάζουν κι όλα τα ίδια μένουν. Ο Σύριζα πιο οπισθοδρομικός από ποτέ ετοιμάζεται για την νέα εποχή του, οι υποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι κάνουν jump scares από κάθε γωνιά με το πιο creepy χαμόγελό τους και εσύ νιώθεις ότι θες να πας ξαφνικά και διακαώς για καφέ με έναν random συμμαθητή της Α' λυκείου παρά να ακούσεις το πρόγραμμά τους και οι καιροί νερό θα φέρουν πάλι στην βασανισμένη Θεσσαλία, έτσι λένε αυτοί που ξέρουν. Μόνο το «Βιβλιοκαφέ» του Πατριάρχη Φώτιου έκλεισε λόγω ανεξέλεγκτου πληθωρισμού – 4,20 ο διπλός εσπρέσο, πού πάμε ωρέ; Παρ’ όλα αυτά οι αναρτήσεις του παρέμειναν να θαλασσοδέρνονται στο ίντερνετ και μια δική μου έτυχε και ξεβράστηκε μπροστά μου . Πω πω μπόχα!! Δεν θέλω να την ακουμπήσω καν! Τέλος πάντων, εσείς μπορεί να βρείτε ότι διαθέτει ακόμα κάποιο ψαχνό. Αν όμως πιστεύετε ότι αλλάξατε μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια έστω και λίγο, δε θα έπρεπε να της ρίξετε ούτε ματιά!

Η φάση είναι κρίντζι

  Όπως θα σας έλεγε και ο θείος που κάθεται με την νεολαία κάθε Τσικνοπέμπτη, «Η φάση είναι κρίντζι», δηλώνει μία κατάσταση εξαιρετικά αναληθοφανή που σε παγώνει και σε κάνει να ανατριχιάζεις από την αμηχανία λες και κάποιος όλη την ώρα λέει κρύα αποτυχημένα αστεία χωρίς σταματημό και έλεος. Ο Λέων Τολστόι – back to back ανάρτηση με Τολτσόι, δε σας χάλασε! – επιφυλάσσει αυτή την τιμητική θέση του θείου για τον Σαίξπηρ και τα έργα του, με κύριο στόχο τον «Βασιλιά Ληρ». «Αυτό είναι το τόσο γνωστό έργο. Όσο κακό και να παρουσιάζεται στην αφήγησή μου, την οποία προσπάθησα να κάνω όσο τον δυνατόν πιο ουδέτερη, θα πω χωρίς δισταγμό πως στο πρωτότυπο το έργο είναι ακόμα χειρότερο» . Εν συντομία, δεν κάνει για δραματουργός το παιδί ! Θα σφαχτούμε και σε αυτό το γιορτινό τραπέζι, πάνω απ’ όλα η παράδοση!

DiFullness

Δε διαβάζω κόμιξ – η δήλωση αυτή είναι παρόμοια με το «Δεν έχω δει ποτέ Φιλαράκια » το 2023. Έχω διαβάσει μέσα στα χρόνια κάποια επιλεκτικά αλλά δεν μπορώ να πω ότι τα προτιμώ. Είναι ακριβό χόμπι, αρκετές φορές η ιστορία μου φαίνεται αδιάφορη και η εικονογράφηση φτωχή και γενικά θα έλεγα ότι δεν είναι το φλιτζάνι του τσαγιού μου. Όμως εδώ είπα να κάνω μια εξαίρεση γιατί πίνω νερό στο όνομα του Χοντορόφσκι . Δεν ειν’ καλ’ αυτός ο άνθρωπος, πάει και τελείωσε. Αυτή η κριτική έχει σκοπό να θυμίζει κάπως δελτίο τύπου – τι παράξενο, αλήθεια, συνήθως στην Ελλάδα μας έμαθαν τα δελτία τύπου να θυμίζουν κάπως κριτικές! – τίποτα βαθύ και ευφάνταστο εδώ, εξάλλου η συνηθισμένη φαντασία χάνεται όταν έρχεται αντιμέτωπη με μεγαλοφυΐες σαν εκείνες του Χοντορόφσκι και του Moebius. Όλοι οι πολιτισμένοι γαλαξίες γύρω μας έχουν φευγάτα κόμιξ σαν το Ινκάλ, εμείς σε καμιά βδομάδα θα έχουμε το κόμικ για τον Ζορμπά – και μετά απορούμε γιατί δεν κάνουμε εξωγαλαξιακή καριέρα.

Round About Midnight

  Μεγάλο Σάββατο απόψε και λίγο μετά τις μονότονες κροτίδες και αφού σταματήσουν και οι πρόβες με τις εφτά σάλπιγγες της Αποκάλυψης, όλοι μας θα ετοιμαστούμε ψυχολογικά για την μουσική που αγαπάμε να μισούμε: τα κλαρίνα. Εναλλακτική δεν έχει δυστυχώς και οι πιθανοί αυτοσχεδιασμοί εξαντλούνται στο πασχαλινό τραπέζι, τίποτα περισσότερο. Τα μαύρα πρόβατα της κάθε οικογένειας, πάντα υπάρχουν τέτοια, καμμένα από χέρι όπως και τα άλλα τα κανονικά, θα δείχνουν λίγο τζαζ μέσα σε όλο αυτό το ομοιόμορφο μπουλούκι αλλά δεν μπορείς να κάνεις και πολλά για να βοηθήσεις. Θα φαλτσάρουν κοινότοπες ευχές όπως όλοι και θα ελπίζουν να δείχνουν κάπως φυσιολογικοί – αλλά μέσα τους θα είναι χαρούμενοι και θα νιώθουν αγαλλίαση καθώς θα θυμούνται τον Ted Joans που έλεγε χαρακτηριστικά και το υποστήριζε εμπράκτως, ότι «Jazz is my religion and Surrealism is my point of view».  

Αλλόκοτα πράγματα

Το Πάσχα είναι ένας γρήγορος ορισμός του απόκοσμου – υπάρχει εκεί που κανονικά δεν θα έπρεπε να υπάρχει τίποτα. Ευτυχώς τελείωσε όμως και ο καθένας γύρισε ευτυχής στην αλλόκοτη ρουτίνα του∙ καπιταλιστικός ρεαλισμός και εκλογές. Ω γες! Το βιβλίο του Μαρκ Φίσερ «Το αλλόκοτο και το απόκοσμο» κυκλοφόρησε πρόσφατα και φαίνεται ότι αγοράστηκε αμέσως από πολλούς αναγνώστες, μένει να διαβαστεί τώρα. Εμένα μου αρκούσε μόνο ο τίτλος του για να το πάρω, όλα τα άλλα τα ανακάλυψα στην πορεία και δεν απογοητεύτηκα καθόλου. Δείτε και εσείς και πείτε μου! «Η αποτυχία να δούμε, η ακούσια διαδικασία της παράβλεψης πραγμάτων που έρχονται σε αντίθεση – ή απλώς δεν ταιριάζουν – με τις βασικές ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας, είναι μέρος της συνεχούς «διαδικασίας επεξεργασίας» μέσω της οποίας παράγεται αυτό που βιώνουμε ως ταυτότητα» .

Εργοστάσιο εφιαλτών

Μπορεί τον τελευταίο μήνα όλοι να καληνυχτίζουν τον Κεμάλ αλλά ο ύπνος αποδεικνύεται ενίοτε πολύ δύσκολη κατάσταση. Ο Μέλβιλ έλεγε ότι θα «άξιζε να έχουμε γεννηθεί μόνο και μόνο για να κοιμόμαστε» (όπως μας θυμίζει ο Αλέξανδρος Ζωγραφάκης σε ένα ποστ στο προφίλ του στο facebook , ο οποίος όμως οδηγεί τον συλλογισμό και σε άλλα ομιχλώδη μονοπάτια που έχουν περπατήσει και άλλοι σπουδαίοι συγγραφείς ) αλλά μόνο ένας ξύπνιος άνθρωπος μπορεί να καταλάβει τι εφιαλτικός κόσμος δύναται να υπάρξει όταν εμείς κλείνουμε τα μάτια και το ίνσταγκραμ κάθε βράδυ. Και αυτός είναι ο νευρολόγος που γράφει ετούτο το υπνωτιστικό βιβλίο. «Βλέπεις κανονικά πράγματα να συμβαίνουν, αλλά δεν είναι πραγματικά. Είναι πλάσματα της φαντασίας σου. Είναι η φαντασία σου που σε πηγαίνει στα πιο τρελά μέρη και σου τα δείχνει μπρος στα μάτια σου. Έχω δει δαιμονικές μορφές μες στο δωμάτιό μου, κι όταν βλέπω αυτά τα πράγματα, νομίζω πώς βρίσκομαι στη Κόλαση» . Κρατήστε τα μάτια σας ανοιχτά∙ διαβάζοντάς με!